Ảnh trên tường Facebook Nguyễn Xuân Diện
Tại đền Hùng ở Phú Thọ trên lưng trừng núi là Một Lăng mộ tượng trưng gọi là Hùng Vương Lăng. Bên cạnh là Đền Trung, trong đền có 2 bức đối KỲ LẠ: không đề niên đại, không lạc khoản. Là hai câu thơ xếp đối mà vào loại đọc lên như là BẤT ĐỐI CHI ĐỐI不對之對. Nghĩa là 2 câu đối viết theo dạng Đối Mà Tưởng Như Không Đối: MÀ THỰC LÀ ĐỐI. Thư pháp ngoằn nghèo gầy guộc! Nhưng bút thế rất rõ ràng:
問來已事須為史
細認如圖欲命詩
Vấn lai dĩ sự tu vi sử,
Tế nhận như đồ dục mệnh thi.
Muốn hỏi chuyện đã qua, nên nghiệp sử; Nhìn kỹ cơ đồ, muốn họa thơ.
Nhân ngày giỗ tổ Hùng Vương, trên trang Facebook cá nhân của Tiến sĩ Nguyễn Xuân Diện có đăng bài và giới thiệu mấy tấm hình được chụp từ thời Pháp thuộc. Chúng tôi nhận ra câu đối này, dù hình chụp bị khuất.
Lần lại ký ức từng khảo cứu tư liệu Hán Nôm. Chúng tôi đã phát hiện ra thông tin về đôi câu đối Kỳ Lạ này. Trong văn bản Bắc Kỳ châu quận canh hoán phân hợp phú VHb.283. Đây là bài phú của nhà nho Dương Lâm, do nhà thư tịch học Trần Văn Giáp chép bằng bút sắt, hiện lưu trữ tại Viện nghiên cứu Hán Nôm. Trong tác phẩm của mình, phần chép về tỉnh Phú Thọ, có đoạn chú thích của chính tác giả Dương Lâm, nói rõ ràng: ĐÂY LÀ BÚT TÍCH CỦA CHÚA TRỊNH:
雄 山 祖 山 。 淩 霄 千 樹 。 山 嶺 有 祠 。 祠 邊 有 墓 (雄 王 墓 上 。 有 鄭 主 題 聯 云 。 問 來 已 事 須 為 史 。 細 認 如 圖 欲 命 詩 。 字 畫 古 健 。 文 思 雄 邁 。 真 管 霍 氣 象 。 蓋 鄭 主 手 筆 也 。
Núi tổ Hùng sơn, cây cối cao vút. Trên núi có đền, cạnh đền có mộ. Trên mộ Hùng vương có đề câu đối của chúa Trịnh rằng: 問來已事須為史,細認如圖欲命詩Hỏi ra thiên sử mấy lần; Thành thơ cẩn thận nên tranh họa đồ. Nét chữ cổ kiện, văn ý hùng mại, đúng là khí tượng của Quản, Hoắc. Đúng là thủ bút của chúa Trịnh.
Ảnh 1 trang trong Bắc Kỳ châu quận canh hoán phân hợp phú Vhb.283
Quả thật! Quả thực! Qua những liên kết thông tin văn bản ngắn gọn nhưng quý giá. Chúng ta có xác nhận được đây chính là câu đối của Chúa Trịnh đề lăng Hùng Vương. Tuy chưa chính xác là vị Chúa Trịnh nào, đến thăm đền Hùng khi nào. Nhưng cũng là những bằng chứng ít ỏi cho chúng ta biết thêm về Di sản văn khắc gỗ tại Đền Hùng, Phú Thọ. Góp phần tìm hiểu thêm về di tích, lịch sử, thư pháp, của danh thắng, danh nhân nổi tiếng tại nơi này.
Theo suy luận của chúng tôi, đây có thể là bút tích của chúa Trịnh Sâm. Chúa Trịnh Sâm là một vị Chúa tài hoa phong lưu, có tài thơ văn, thích đề vịnh danh lam thắng cảnh. Tuy nhiên, vẫn cần thêm nhiều thông tin khác. Chúng tôi đề xuất và lưu ý thêm rằng thời điểm Dương Lâm soạn bài Phú trên là năm Khải Định 5(1920), cùng đương đại với thời điểm bức ảnh do người Pháp lưu trữ chụp.
bức câu đối ở nhà thờ họ Bùi ở làng Bặt, tức Liên Bạt, huyện Ứng Hòa, Hà Nội (nhà thờ cụ Thượng thư Bùi Bằng Đoàn): https://vi.wikipedia.org/wiki/B%C3%B9i_B%E1%BA%B1ng_%C4%90o%C3%A0n
Xem thêm:
Từ những nguồn tài liệu đã sưu tập được, nhà báo Lý Học viết trên tạp chí Nông Nghiệp Và Môi Trường, Đã sâu chuỗi lại các nguồn thông tin và sự kiện. Cho chúng ta nhận thấy rằng Dương Lâm chính là chú dượng của Bùi Bằng Đoàn. Sáu anh em nhà cụ Bùi Bằng Đoàn, cha mẹ mất sớm, được Dương Lâm nuôi dưỡng và dạy dỗ.(Cha mẹ đều mất sớm, cả sáu anh em được người chú dượng là Dương Lâm (tức cụ Thiếu bảo Vân Đình lúc đó làm Tham tri Nha Kinh lược Bắc kỳ) đưa về nuôi dưỡng và dạy học chữ Hán.)
Còn ông nghè Nguyễn đình Tuân, cũng là một nhà khoa bảng trí thức lớn của thời Nguyễn. Cùng hội Tư văn với Dương Lâm.
Nên hai câu đôi câu đối dâng Tiến ở nhà thờ họ Bùi - Liên Bạt và họ Nguyễn ở Trâu Lỗ. Đều có liên quan đến Dương Lâm. Chứng tỏ cụ Dương Lâm đã thiếp đôi câu đối ở đền Hùng để cung Tiến cho hai nhà thờ này.
http://yeuhannom.blogspot.com/2013/12/thay-oi-ia-du-bac-ky-hoai-cam-cua-1-nha.html
http://yeuhannom.blogspot.com/2015/04/duong-lambac-ky-canh-hoan-phan-hop.html
http://yeuhannom.blogspot.com/2015/04/nguyen-van-chu-han-bac-ky-chau-quan.html
https://yeuhannom.blogspot.com/2017/03/tam-tinh-duong-lam-voi-at-nuoc-qua-loi.html
Châu âu. 1/5/2023
Trúc Giang Nguyễn đức Toàn
