Hán Nôm: Đình - Chùa Hương Hải, thôn Chi Đông, xã Lệ Chi huyện Gia Lâm, Hà Nội

Gọi là một chút ngày xưa.

(Bài gửi Thông Báo Hán Nôm học 2014)

ĐÌNH - CHÙA Hương Hải

Lịch sử Văn hóa và Truyền thống Cách mạng

(THÔN CHI ĐÔNG - Xã Lệ Chi

Huyện Gia Lâm – Hà Nội)

I. GIỚI THIỆU VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ ĐÌNH CHÙA THÔN CHI ĐÔNG

1/ Đình Chùa Chi Đông trong thời kỳ phong kiến

Đình – Chùa thôn Chi Đông, tức Đình làng Chi Đông và chùa Hương Hải Thiền Tự nằm trên địa bàn của thôn Chi Đông, xã Lệ Chi, huyện Gia Lâm ngoại thành Hà Nội. Ở phía Đông Bắc, cách thủ đô Hà Nội khoảng 20 km. Từ trung tâm Hà Nội, qua cầu Thanh Trì ra đường quốc lộ 5 (Hà Nội – Hải Phòng), tới ngã tư Phú Thị rẽ trái theo đường Thuận Thành, đi khoảng 2km tới chợ Keo rẽ trái. Nằm ngoài khu vực đê sông Đuống, bên trái cách đường đê sông Đuống khoảng 300m.

Đây là một cụm di tích lịch sử văn hóa – tôn giáo tín ngưỡng của nhân dân địa phương, nhằm đáp ứng nhu cầu đời sống tinh thần và tâm linh của quần chúng nhân dân đã có từ lâu đời. Được nhân dân bảo quản tôn tạo trong suốt quá trình lịch sử cho đến ngày nay. Đình và chùa nằm cạnh nhau trên một diện tích rộng lớn, có vị trí địa lý khá đẹp, phong cảnh thiên nhiên tươi mát của bờ sông Đuống. Theo Đồng Khánh địa dư chí lược, một bản địa dư cổ cuối cùng của triều Nguyễn thì đất xã Lệ Chi xưa thuộc tổng Cổ Biện, huyện Gia Lâm, phủ Thuận Thành, Bắc Ninh. Xã nằm ngay sát một vùng sông Chiêm Đức cũ. Chùa và Đình làng hình thành từ bao giờ, đến nay không còn chút cứ liệu lịch sử nào cụ thể. Nhưng căn cứ vào cột hương đá còn lại trước sân chùa, dòng chữ trên đá đã phai mờ nhưng kiểu dáng và hình thức trụ đá thời Hậu Lê là điều có thể khẳng định. Có làng ắt phải có đình, có chùa. Lịch sử hình thành của làng Chi Đông có lẽ phải sớm hơn thời điểm dựng cột hương đá này rất nhiều.

Theo lịch sử của nhân dân địa phương còn truyền lại, Đình Chi Đông thờ Thành hoàng là Trâu Đô thống, một vị tướng thời Hùng vương, có công giúp Đổng Thiên vương đánh giặc Ân. Về sau, nhân dân còn suy tôn danh tướng triều Trần là Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn, người chỉ huy tài ba trong 2 lần kháng chiến chống quân Nguyên Mông, và đưa vào thờ phụng tại Đình của làng. Đình làng xưa có kết cấu hình chữ Đinh (丁), có Hậu cung, Trung đường và nhà Tiền tế; Nhà Tiền tế rộng 5 gian, ngăn cách bởi các hàng trụ lim to, hai bên hai trái cho quan viên hội họp những việc trọng yếu của làng.

Chùa Hương Hải (gọi tắt của tên Hương Hải Thiền tự) là ngôi chùa cổ lâu đời, nằm ngay bên trái của Đình Chi Đông. Chùa được đặt tên là Hương Hải, có ý nghĩa là nước biển thơm bao quanh núi Tu Di được nhắc đến trong Kinh Hoa Nghiêm. Tên Hương Hải cũng trùng theo tên của vị Thiền Sư nổi tiếng thời Hậu Lê là thiền sư Hương Hải Minh Châu[1], một tấm gương tu hành thiền định của Phật giáo nước ta trong giai đoạn lịch sử này. Chùa có kết cấu hình chữ Đinh (丁), nhưng nhỏ hơn, không có Trung đường. Nhà trước 3 gian, chính giữa Tam bảo, hai bên hai trái. Cách bài trí trong chùa tương đối đầy đủ, quy mô nhỏ gọn và giản dị, có hoành phi, câu đối, chuông đồng. Trước chùa còn có cây đa hơn mấy trăm năm to sừng sững như một biểu trưng của đình chùa cổ làng Việt, có mái cong của đình chùa với cây đa bến nước. Chùa còn lưu giữ nhiều hiện vật có niên đại từ thời Lê, như cột đá trước sân chùa; những hiện vật có từ đời Minh Mạng, Thiệu Trị thời Nguyễn như chuông, biển, hoành phi câu đối, thể hiện đạo lý nhiệm mầu của Phật pháp.

2/ Thời kỳ kháng chiến và đổi mới xây dựng đất nước:

Trong thời kỳ kháng chiến, trên địa bàn huyện Gia Lâm không ít những di tích lịch sử đình chùa từng là nơi lưu trú, nuôi dưỡng cán bộ Việt Minh. Đình – Chùa thôn Chi Đông đã trở thành một địa chỉ đỏ, là nơi liên lạc của cách mạng. Với địa thế thuận tiện giao thông thủy bộ, gần trung tâm mà lại xa đường xá. Nhiều cán bộ Việt Minh đã lấy đây làm nơi ẩn mình trước khi vào hoạt động trong Nội thành, hay là nơi trung chuyển đưa cán bộ ta từ Nội thành ra. Cây đa cổ thụ hiện còn đã chứng kiến nhiều phen truy càn của Thực Dân Pháp, đã rủ cành rậm rạp che dấu cho cán bộ của ta thoát khỏi sự săn đuổi của kẻ thù, như các đồng chí Đặng Bá Quýnh, Vũ Bá Nghi, Nguyễn Văn Cốc, Tạ Văn Khiển[2]. Nhiều cán bộ cách mạnh lão thành hiện vẫn sống[3]. Nhiều người đã hi sinh anh dũng, nhưng tinh thần cách mạng của các đồng chí, mãi mãi như cành đa gò Mái Dậm muôn đời tỏa bóng, tô thắm truyền thống cách mạng của nhân dân Chi Đông. Có những gương anh dũng hi sinh mà lời tiếc thương của các đồng chí, bè bạn vẫn còn vang mãi đến tận ngày nay:

Đất tú khí sinh người anh dũng

Đồng chí Bình hoạt động khu ta

Bao phen sóng gió vượt qua

Bị loài lang sói vây đà bắt anh

Phút cuối cùng miệng còn mắng giặc

Và hô vang Hồ chủ tịch muôn năm[4]

Kháng chiến thành công, nhân dân thôn Chi Đông kế thừa truyền thống cách mạng của các thế hệ đi trước, theo đường lối chỉ đạo của Đảng tiến hành vừa xây dựng phát triển thôn quê Xã hội chủ nghĩa, vừa nêu cao tinh thần chiến đấu, chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ.

Trong những năm sau nhân dân có kiến thiết thêm 5 gian thờ Mẫu và 5 gian nhà Tổ, cách khoảng sân rộng giữa chùa và đình, phát huy sự hài hòa đặc sắc trên tổng thể không gian tín ngưỡng của làng quê Việt Nam. Bao gồm Đình thờ Thành Hoàng, chùa thờ Phật, điện thờ Thánh mẫu và Tổ đường để phụng thờ các Tổ đã viên tịch. Khu trái bên đình làng hiện nay, là nơi Chi bộ thôn dùng làm nơi tổ chức các cuộc họp chung, dân làng còn suy tôn phụng thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, lãnh tụ kính yêu của dân tộc, với đôi câu đối ca ngợi thể hiện rõ công lao, tài năng và đức độ của Hồ chủ tịch:

氣節動鬼神萬民霑德

忠貞同日月四海知名

Khí tiết động quỷ thần vạn dân chiêm đức

Trung trinh đồng nhật nguyệt tứ hải tri danh

Khí tiết động cả quỷ thần, muôn dân nhờ đức

Lòng trung cùng nhật nguyệt, bốn biển nêu danh

Và:

精神光明今古英雄推弟一

志氣壯山河亞歐豪傑是無雙

Tinh thần quang minh kim cổ anh hùng đệ nhất

Chí khí tráng sơn hà Á Âu hào kiệt thị vô song

Tinh thần sáng suốt, cả xưa nay anh hùng bậc nhất

Khí mạnh khắp núi sông, khắp Á Âu hào kiệt không hai

Với phong trào học tập thi đua làm theo lời Bác, nêu cao tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh trong thời đại mới. Hai đôi câu đối này của nhân dân Chi Đông đã nhắc nhở mọi người về người anh hùng dân tộc đã đưa nhân dân Việt Nam từ thân phận nô lệ lên làm chủ đất nước, làm chủ tương lai của chính mình. Truyền thống ấy, đạo đức ấy đã được vùng đất cách mạng Chi Đông gây dựng từ lâu trong lịch sử.

Trải bao nhiêu mưa nắng dãi dầu, chiến tranh binh lửa, dân làng Chi Đông đã bảo quản tốt được cảnh quan di tích cũng như các hiện vật lịch sử hiện còn. Cụm di tích Đình Chi Đông đã được nhà nước quan tâm xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa ngày 30/6/1969[5]. Tuy nhiên, do thời gian kéo dài, sự khắc nghiệt của thiên nhiên khí hậu. Đình chùa làng đều đã xuống cấp, dễ dẫn đến việc mất mát, hư hại các hiện vật của đình, chùa. Dưới ánh sáng soi đường của Nghị quyết Trung ương 5 (Khóa VIII) về bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa truyền thống của dân tộc. Việc bảo tồn cụm di tích lịch sử văn hóa – tôn giáo tín ngưỡng của nhân dân làng Chi Đông là rất cần thiết và cấp bách, trong điều kiện mới để phục vụ đời sống tinh thần và tâm linh của đông đảo quần chúng nhân dân cũng như góp phần thực hiện chủ trương chính sách của Đảng và nhà nước xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Từ năm 2000, được sự hỗ trợ của nhân dân trong thôn, của chính quyền xã, huyện và các cấp ban ngành, Đình đã được nhà nước đầu tư tu sửa, kỷ niệm 990 năm Thăng Long – Hà Nội. Đặc biệt những năm gần đây, dưới sự giúp đỡ vẫn động của Ni sư Trụ trì Thích Đàm Yên. Sự hỗ trợ tinh thần của Trưởng lão Thích Thông Lạc – Tu viện Chân Như (Tây Ninh), sự nhiệt tình của chính quyền, lòng mộ đạo hướng thiện của nhân dân. Cụm di tích Đình - Chùa Chi Đông được một phen tu sửa khang trang tráng lệ. Sư thầy Thích Đàm Yên và nhân dân đã cho xây dựng, khánh thành thêm 5 gian Thiền thất chuyên tu để góp phần hoằng dương đạo pháp, cứu đời, cứu người. Thành quả ấy, công lao ấy không của riêng ai, trên nhờ Phật lực gia trì, dưới thuận lòng dân chiêm ngưỡng. Kế tiếp gương sáng đời trước, mở đường lành cho con cháu mai sau. Nhân dân thôn Chi Đông lại chép ghi vào trang sử truyền thống cách mạng của làng mình, tiếp nối những dòng mạch văn hóa chảy mãi cùng thời gian.

Hà Nội, ngày 19 tháng 4 năm 2010

II. HIỆN VẬT HIỆN CÒN

Đình chùa Chi Đông, theo Lý lịch Di tích của Ban Quản lý Di tích và Danh thắng, Sở Văn hóa Thông Tin Hà Nội do địa phương cung cấp thì đình chùa hiện còn:

“1. Di vật của đình Chi Đông:

Đồ gỗ:

- 4 đôi câu đối gỗ sơn son thiếp vàng

- 1 bộ lỗ gồm: 14 chiếc sơn son thiếp vàng (Thế kỷ 18)

- 1 bộ gioi gỗ sơn son thiếp vàng (Thế kỷ 19)

- 1 đôi hạc thờ sơn son thiếp vàng (Thế kỷ 18). Hạc cao 1m90, thân 30cm, chân 70cm, cánh hạc trang trí rồng chầu, hạc có 7 xoắn tóc hất về phía sau.

- 1 hương án thờ sơn son thiếp vàng lộng lẫy (thế kỷ 18). Riền trên trang trí lưỡng long chầu nguyệt, văn cánh sen… Riền thân trang trí hình phượng chầu hổ phù. Yến hương án chia làm 3 phần với các ô, 5 ô ở phía trên trang trí lưỡng long chầu hổ phù, hoa cúc, 3 ô ở phía dưới, trang trí ngũ long quần hội, riềm phía dưới trong các ô trang trí rùa, rồng lá sen quy, hổ phù nghệ thuật (Thế kỷ 18 – 19) cao 1m90, rộng 0,85m.

- 1 cỗ kiệu long đình sơn son thiếp vàng (thế kỷ 19)

- 1 đôi ngựa thờ (Thế kỷ 19)

- 2 bức hoành phi sơn son thiếp vàng

- 2 bức hoành phi chép thơ sơn son (mới trùng tu)

- 2 cỗ long ngai bài vị sơn son thiếp vàng (Thế kỷ 18 – 19)

- 2 hương án gỗ sơn son

- 2 thanh long đao gỗ sơn son (thế kỷ 19)

- 1 giá văn trang trí hình rồng chầu mặt trời (Thế kỷ 19)

Đồ sứ:

- 1 bộ bát 12 chiếc 2 đĩa

- 3 mâm rượu sứ men trắng vẽ lam

- 4 bát hương sứ men trắng vẽ lam

- 1 choé bằng sứ men trắng vẽ lam, choé cao 50cm ĐK miệng 35cm

Đồ đồng:

- 1 bộ tam sự bằng đồng

- 1 lư hương đồng

- 4 cây nến bằng đồng

- 6 đài nước

- 2 tráp đồng

- 1 quả chuông đồng niên hiệu Thiệu Trị nguyên niên (1841)

Đồ giấy:

- 2 bản thần phả bằng chữ Hán

- 14 đạo sắc phong thần do các triều vua ban

- 2 sắc Cảnh Hưng nhị niên (1741)

- 2 sắc Chiêu Thống nguyên niên (1787)

- 1 sắc Cảnh Hưng năm thứ 28 (1767)

- 1 sắc Quang Trung thứ 4 (1791)

- 2 sắc Cảnh Thịnh nguyên niên (1793)

- 1 sắc Tự Đức tam niên (1850)

- 1 sắc Tự Đức thất niên (1854)

- 1 sắc Đồng Khánh nhị niên (1887)

- 1 sắc Duy Tâm tam niên (1909)

- 1 sắc Khải Định cửu niên (1924)

2. Di vật của Chùa Hương Hải:

Đồ gỗ:

- 8 bức hoành phi sơn son

- 8 đôi câu đối sơn son

- 30 pho tượng tròn các loại.

Đồ đồng:

- 1 quả chuông đồng: ĐK 60cm, cao cả núm 1m30, chuông có dáng đẹp, quai chuông hình 2 con rồng đuôi xoắn, thân chuông ghi chữ tên chuông ghi chữ tên chuông “Hương Hải tự chung” nghĩa là chuông chùa Hưng Hải. Chuông đúc năm Thiệu Tự nguyên niên (1841).

Đồ đá:

- 1 cây hương đá cao 1m60, rộng 20cm x 20cm. (Đã mòn hết chữ)

Đồ sứ:

- 8 bát hương sứ gốm gia lươn

- 5 bát hương sứ men trắng vẽ lam. Ngoài ra còn nhiều đồ thờ tự khác như cây đèn, cây nến, ống hương, lập tán, y môn…”

Dưới đây, chúng tôi căn cứ trên số liệu sưu tầm năm 2005 của Viện nghiên cứu Hán Nôm, xin lược dịch giới thiệu các tư liệu Hán Nôm trên Hoành phi – Câu đối – Biển gỗ – Văn chuông hiện còn.

§×nh th«n Chi §«ng, x· LÖ Chi, huyÖn Gia L©m, thµnh phè Hµ Néi

thêi ®iÓm su tÇm n¨m 2005

	Cã l¹c kho¶n	Kh«ng l¹c kho¶n
Hoµnh phi	2	1
C©u ®èi	1	9

Hoµnh phi

Nguyªn v¨n: 濯厥靈 – 嗣德辛未

Phiªn ©m : Trạc quyết linh – Tự Đức Tân Mùi

DÞch nghÜa: Linh thanh hiển rõ – Năm Tân Mùi niên hiệu Tự Đức (1871)

Nguyªn v¨n: 永錫純嘏 – 嗣德丙辰春

Phiªn ©m: Vĩnh tứ thuần hỗ - Tự Đức Bính Thìn xuân

DÞch nghÜa: Mãi ban ơn thuần – Xuân năm Bính Thìn niên hiệu Tự Đức (1856)

3.Nguyªn v¨n: 忠義里

Phiªn ©m: Trung nghĩa lí

DÞch nghÜa: Làng trung nghĩa

C©u ®èi

1.Nguyªn v¨n: 朔嶺鉞旄十八將神都讓手

溥城劍馬萬般草木共知名

Phiªn ©m: Sóc lĩnh việt huy, thập bát tướng thần đô nhượng thủ

Phổ thành kiếm mã, vạn ban thảo mộc cộng tri danh

DÞch nghÜa: Núi Sóc tỏ oai hùng, mười tám tướng thần cùng góp sức

Khắp thành gươm ngựa, muôn vàn cây cỏ cũng rõ tên

2.Nguyªn v¨n: 朔嶺鉞旄功在前朝留史筆

溥城劍馬名垂終古頌神庥

嗣德庚午年

Phiªn ©m: Sóc lĩnh việt huy, công tại tiền triều lưu sử bút

Phổ thành kiếm mã, danh thùy chung cổ tụng thần hưu

Tự Đức Canh Ngọ niên

DÞch nghÜa: Núi Sóc hiện oai hùng, công ở tiền triều còn ghi chép

Đầy thành kiếm ngựa, tên còn muôn thủa ngợi ơn thần

Năm Canh Ngọ niên hiệu Tự Đức (1870)

3.Nguyªn v¨n: 濯濯厥靈扶運神功留史冊

洋洋在上橫空壯氣作山河

Phiªn ©m: Trạc trạc quyết linh phù vận thần công lưu sử sách

Dương dương tại thượng hoành không tráng khí tác sơn hà

DÞch nghÜa: Linh thanh lừng lẫy phù vận nước lưu truyền sử sách

Mênh mông như trời cao khí thế ngang nhiên giữa núi sông

4.Nguyªn v¨n: 黃鉞金戈拒殷賊除凶去暴

白滕木壘振南邦保國護民

Phiªn ©m: Hoàng Việt kim qua cự Ân tặc trừ hung khử bạo

Bạch Đằng mộc lũy trấn Nam bang bảo quốc hộ dân

DÞch nghÜa: Giáo vàng nước Việt chống quân Ân trừ gian diệt bạo

Lũy gỗ sông Bạch Đằng trấn trời Nam giúp nước giúp dân

5.Nguyªn v¨n: 南天顯聖萬古英靈人仰望

北地降神千秋凛烈正靈祠

Phiªn ©m: Nam thiên hiển thánh vạn cổ anh linh nhân ngưỡng vọng

Bắc địa giáng thần thiên thu lẫm liệt chính linh từ

DÞch nghÜa: Trời Nam hiển thánh muôn thủa nhân gian ngưỡng vọng

Đất Bắc giáng thần nghìn thu lẫm liệt đền thiêng

6.Nguyªn v¨n: 忠邪不出通明鏡

善惡全由造化權

Phiªn ©m: Trung tà bất xuất thông minh kính

Thiện ác toàn do tạo hóa quyền

DÞch nghÜa: Gian ngay chẳng thoát kính trời

Lành dữ đều dưới quyền tạo hóa

7.Nguyªn v¨n: 精神光明今古英雄推弟一

志氣壯山河亞歐豪傑是無雙

Phiªn ©m: Tinh thần quang minh kim cổ anh hùng đệ nhất

Chí khí tráng sơn hà Á Âu hào kiệt thị vô song

DÞch nghÜa: Tinh thần sáng suốt, cả xưa nay anh hùng bậc nhất

Khí mạnh khắp núi sông, khắp Á Âu hào kiệt không hai

(Câu đối thờ Bác Hồ, hiện được treo tại khu nhà bên trái đình)

8. Nguyªn v¨n: 氣節動鬼神萬民霑德

忠貞同日月四海知名

Phiªn ©m: Khí tiết động quỷ thần vạn dân chiêm đức

Trung trinh đồng nhật nguyệt tứ hải tri danh

DÞch nghÜa: Khí tiết động cả quỷ thần, muôn dân nhờ đức

Lòng trung cùng nhật nguyệt, bốn biển nêu danh

Nguyªn v¨n: 南天秀氣才無比

北地威名世莫當

Phiªn ©m: Nam thiên tú khí tài vô tỷ

Bắc địa uy danh thế mạc đương

DÞch nghÜa: Trời Nam khí tú tài khôn địch

Đất Bắc danh uy thế khó đương

10. Hai bài thơ chữ Nôm mới trùng tu tại hai bên cửa võng đình:

Bức 1. Ca ngợi sự tích Trâu đô thống, một vị tướng thời Hùng vương có công giúp Đổng thiên vương phá giặc Ân. Để con cháu Lạc Hồng được vững bền.

Nguyên văn (ảnh chụp bản in tại Đình năm 2005)

(Bức này nhiều khả năng là làm mới gần đây. Nhưng trân trọng di sản chúng tôi không phân biệt cổ kim, miễn là có ý nghĩa)

Dịch:

Tháng xuân năm Ất Hợi (1995)

Xưa mấy nghìn thu vẫn hiển linh,

Sống làm tướng mạnh thác thần minh.

Gươm vàng nước Việt vừa vâng lệnh,

Ngựa đá nhà Ân đã giật mình.

Sức Đổng thiên vương mau thắng trận,

Tài Trâu đô thống khéo điều binh.

Khí thiêng sáng vặc sông ba ngọn,

Hồng Lạc đua chen bưởi rợp cành.

Đại trùng tu

Bức 2. Ca ngợi công lao của Trần Hưng Đạo, vị tướng tài có công trong 2 lần kháng chiến chống Nguyên Mông. Người viết bản Hịch tướng sĩ văn nổi tiếng khích lệ tinh thần quân sĩ chống giặc. Sau hòa bình lại lui về sơn trang ở Vạn Kiếp, trồng thuốc cứu đời.

Nguyên văn (ảnh chụp bản in tại Đình năm 2005)

(Bức này nhiều khả năng là làm mới gần đây. Nhưng trân trọng di sản chúng tôi không phân biệt cổ kim, miễn là có ý nghĩa)

Dịch:

Tháng xuân năm Ất Hợi (1995)

Hai mươi tháng tám hội đền Trần,

Kỷ niệm công lao bậc vĩ nhân.

Một hịch trung hùng truyền các tướng,

Hai lần Mông Cổ bại ba quân.

Xua về đất Bắc không một phách,

Chống vững trời Nam mấy thước thần.

Tuyệt vực công còn lưu Vạn Kiếp,

Hương xông vườn Lệ đượm muôn xuân.

Đại trùng tu

Chïa th«n Chi §«ng, x· LÖ Chi, huyÖn Gia L©m, thµnh phè Hµ Néi

thêi ®iÓm su tÇm n¨m 2005

	Cã l¹c kho¶n	Kh«ng l¹c kho¶n
Hoµnh phi	1	8
C©u ®èi		5

Hoµnh phi

Nguyªn v¨n: 最無上尊

Phiªn ©m: Tối vô thượng tôn

DÞch nghÜa: Cực tôn vô thượng

Nguyªn v¨n: 依正莊嚴

Phiªn ©m: Y chính trang nghiêm

DÞch nghÜa: Trang nghiêm kính cẩn

Nguyªn v¨n: 應跡多聞

Phiªn ©m: Ứng tích đa văn

DÞch nghÜa: Theo tích nghe nhiều

Nguyªn v¨n: 萬德圓彰

Phiªn ©m: Vạn đức viên chương

DÞch nghÜa: Muôn đức tròn đấy sáng láng

Nguyªn v¨n: 香海禪寺

明命萬萬年之貳拾/歲次己亥五月吉日

Phiªn ©m: Hương Hải thiền tự/

Minh Mệnh vạn vạn niên chi nhị thập/ Tuế thứ Kỷ Hợi ngũ nguyệt cát nhật

DÞch nghÜa: Chùa thiền Hương Hải – Ngày tốt tháng năm năm Kỷ Hợi Niên hiệu Minh Mệnh muôn muôn tuổi, năm thứ 20 (1839)

Nguyªn v¨n: 摘遠徒邪

Phiªn ©m: Trích viễn đồ tà

DÞch nghÜa: Đuổi xa tà ác

Nguyªn v¨n: 神威莫測

Phiªn ©m: Thần uy mạc trắc

DÞch nghÜa: Uy thần khó đoán

Nguyªn v¨n: 正法默扶

Phiªn ©m: Chính pháp mặc phù

DÞch nghÜa: Phép chính ngầm phù hộ

Nguyªn v¨n: 聖德普霑

DÞch nghÜa: Đức thánh ơn khắp

C©u ®èi

Nguyªn v¨n: 寶鼎熟名香葵心仰達

金鍾宣妙偈蓮座遙聞

Kim chung tuyên diệu kệ liên tòa dao văn

DÞch nghÜa: Đỉnh báu đốt hương thơm, lòng thành thấu đạt

Chuông vàng tuyên kệ diệu, tòa sen cùng nghe

Nguyªn v¨n: 第一名籃南天真勝景

三千世界北地正靈祠

Tam thiên thế giới Bắc địa linh từ

DÞch nghÜa: Danh lam bậc nhất trời Nam, đúng cảnh đẹp

Thế giới tam thiên nơi đất Bắc, rõ đền thiêng

Nguyªn v¨n: 慧眼慈雲兜率境

和風光雨壽光天

Hòa phong quang vũ thọ quang thiên

DÞch nghÜa: Mắt tuệ mây từ trời Đâu Suất

Gió hòa mưa sáng thấu trời quang

Nguyªn v¨n: 為聖為神萬古英靈人仰望

而仙而佛一心濟渡德弘施

Nhi tiên nhi Phật nhất tâm tế độ đức hoằng thi

DÞch nghÜa: Là thánh là thần muôn thửa nhân gian cùng ngưỡng vọng

Vừa tiên vừa Phật một lòng cứu vớt đức rộng ban

Nguyªn v¨n: 高山流水琴聲弄

明月清風駕影臨

Minh nguyệt thanh phong giá ảnh lâm

DÞch nghÜa: Non cao nước chảy cầm vang tiếng

Gió mát trăng trong xa giá về

CHUÔNG CHÙA HƯƠNG HẢI

Thôn Chi Đông

Xã Lệ Chi

Huyện Gia Lâm – Hà Nội

Nguyên văn chữ Hán

香海寺鍾

順安府嘉林縣荔枝社員職鄉老仝村上下劦與本寺貧僧等

竊思道藏於器發於聲招提在處洪鍾鏗然祈以泄無象之玄機而顯大形之正覺也我本鄉寺名香海寶器具焉豈期鯨杵妄投杜致蒲聲永闕觸梵音之寮寂疇不起天。。。之知能思完一大因緣共會十方供施以辛丑年閏三月吉日聚美銅鳩眾工再行烊鑄福果圓成金索聚以嚮鳴寶桂懸而交叩聞之者煩惱釋去杳津消融佛之覺世如此其妙非夫聲中之三昧者乎然則斯鍾也其以解脫定慧知見鳴歟佛曰善哉我聞如是又從而為之銘曰

至道云何

非言非默

至教云何

是空是色

鍾胡為器

定解心惑

器胡為聲

開萬行識

推而廣之

無量功德

及於一切

天人百億

紹治元年閏三月吉日

Phiên âm:

Hương Hải tự chung

Thuận An phủ Gia Lâm huyện Lệ Chi xã viên chức hương lão đồng thôn thượng hạ hiệp dữ bản tự bần tăng đẳng

thiết tư đạo tàng ư khí phát ư thanh chiêu đề tại xử hồng chung khanh nhiên kì dĩ tiết vô tượng chi huyền cơ nhi hiển đại hình chi chính giác dã ngã bản hương tự danh Hương Hải bảo khí cụ yên khởi kỳ kình chử vọng đầu đỗ chí bồ thanh vĩnh khuyết xúc Phạm âm chi liêu tịch Trù bất khởi thiên . . . chi tri năng tư hoàn nhất đại nhân duyên cộng hội thập phương cúng thi dĩ tân sửu niên nhuận tam nguyệt cát nhật tụ mỹ đồng cưu chúng công tái hành dương chú phúc quả viên thành kim tác tụ dĩ hưởng minh bảo quế huyền nhi giao khấu văn chi giả phiền não thích khứ yểu tân tiêu dung phật chi giác thế như thử kỳ diệu. Phi phù thanh trung chi tam muội giả hồ nhiên tắc tư chung dã kỳ dĩ giải thoát định tuệ tri kiến minh dư phật viết thiện tai ngã văn như thị hựu tùng nhi vi chi minh viết :

Chí đạo vân hà

Phi ngôn phi mặc

Chí giáo vân hà

Thị không thị sắc

Chung hồ vi khí

Định giải tâm hoặc

Khí hồ vi thanh

Khai vạn hành thức

Suy nhi quảng chi

Vô lượng công đức

Cập ư nhất thiết

Thiên nhân bách ức

Thiệu Trị nguyên niên nhuận tam nguyệt cát nhật.

Dịch nghĩa:

Chuông chùa Hương Hải

Thuận An phủ Gia Lâm huyện Lệ Chi xã viên chức hương lão đồng thôn thượng hạ hiệp cùng bản tự bần tăng

Thiết nghĩ, đạo tàng ở pháp khí phát ra ở thanh âm, tỏ sự dẫn dụ ở chỗ có đại hồng chung, tiếng vang vang, để vọng cơ huyền vô hình vô tướng mà hiển được đạo chính giác. Chùa bản hương ta tên là Hương Hải, đồ pháp bảo đã đủ đầy, há đâu để chày kình buông bỏ nơi đỗ, tiếng bồ lao im mãi, để cho Phạm âm bị vắng lặng mà không trù liệu gây dựng lên. Có phải là ý trời thấu được mà hoàn tất cho được đại nhân duyên, nên cùng hội thập phương công đức cúng thí. Ngày tốt tháng 3 nhuận năm Tân sửu (1841), gom được đồng tốt, tập hợp thợ khéo, luyện đúc thành quả phúc tròn đầy, tiếng vàng hội tụ để ngân vang, dựng cành báu treo lên. Đánh cho tiếng vang, người nghe được thì giải hết cả phiền não, tiêu hết nghiệp bến mê. Cái đạo giác thế của đức Phật khì diệu như thế, không phải là trong thanh âm có tiếng Tam muội nên như thế sao!. Đấy là tiếng chuông có thể giải thoát cho lòng người, lập định tuệ tri kiến nên phát thành tiếng đấy ư!. Lời đức Phật nói tốt thay, những điều ta nghe được như vậy, lại theo lời ấy mà soạn bài minh rằng :

Chí đạo nói gì đâu,

Không lời mà không lặng.

Chí giáo nói gì đâu,

Là không lại là sắc.

Chuông kia là pháp khí,

Định tuệ giải lòng mê.

Pháp khí là âm thanh,

Mở muôn vạn hành thức.

Suy cho rộng đạo mầu,

Công đức thật vô lượng.

Đến tất cả mọi vật,

Muôn nghìn ức nhân thiên.

Ngày tốt tháng 3 nhuận năm Thiệu Trị thứ 1 (1841).

Hà Nội, ngày 12 tháng 12 năm 2007

Người sưu tầm và dịch: Nguyễn Đức Toàn

[1] Hương Hải, cũng có nghĩa là nước biển thơm bao quanh núi Tu Di trong kinh Phật, mà cũng có thể là chỉ vị Thiền sư nổi tiếng tinh thông Nho Phật thời Hậu Lê, được chúa Trịnh cho trụ trì chùa Nguyệt Đường ở Hưng Yên. Hiện nay chúng tôi chưa có kiến giải nào xác đáng, xin nêu cả hai để mọi người cùng tham khảo.

[2] Ngày 3 tháng 2 năm 1949, dân quân du kích hoạt động tại Gia Lâm, Bắc Ninh đã chọn địa chỉ gốc đa Mái Dậm là nơi liên lạc, cất dấu tài liệu (theo lời kể của ông Nguyễn Đức Tiến, lão thành cách mạng – Biên bản Hội nghị lão thành cách mạng thôn Chi Đông 17/4/2010).

[3] Cụ Nguyễn Đức Tiến, cụ Vũ Văn Thịnh.

[4] Theo lời kể của ông Nguyễn Đức Tiến: ông Bình tức ông ông Đặng Bá Bình, nguyên Bí thư chi bộ xã khu Cổ Giang, Gia Lâm, Bắc Ninh, bị giặc bắt tháng 2/1948, anh dũng không tiết lộ bí mật của kháng chiến, bị giặc bắn chết vứt xác xuống sông. Bạn bè đồng chí vớt xác chôn cất, có làm bài văn điếu có câu như trên.

[5] Quyết định số 1460 QĐ/BT ngày 30/6/1969, trong danh mục 1969 do Bộ trưởng Trần Hoàn ký

Hán Nôm

Thứ Tư, 29 tháng 10, 2014

Đình - Chùa Hương Hải, thôn Chi Đông, xã Lệ Chi huyện Gia Lâm, Hà Nội

1 nhận xét: