Hai Bài thơ khuyên con cháu chăm học - hành thiện/

Trước đây mình đã từng đọc dịch 2 bài thơ này. Hình như là bạn Dương Văn Hoàn viện Hán Nôm, hay ai đó đem bức này ra trao đổi với anh em cho vui. Không biết địa chỉ bia hiện ở đâu. Nhưng Chữ viết và Hoa văn phần rõ ràng là đời Lê.
Khi cháu Bùi Thạc Quân chuẩn bị Du học, mình cũng dịch bài này định tặng cháu. Nhưng sau lại chọn được bài khác trong thơ văn Phùng Khắc Khoan. Nên bài này bị quên đi. Hồi ấy chưa có Facebook. Bẵng cũng quên, ai ngờ lại gặp lại nó trên Facebook của Nguyễn Phạm Bằng. 2 anh em trau lại thành cái để làm đẹp cho Di sản Hán Nôm đây. 1 bài khuyến học, 1 bài hành thiện. 
Nét chữ nét khắc thì đây là 1 bộ với nhau.

1. Bài thơ khuyên con cháu chăm học/Miễn tử tôn cần học thi/ 勉子孫勤學詩/ 

Nguyên văn chữ Nho:

勉子孫勤學詩
學可荣名可立身
子孫識得少須勤
箕裘素業宜敦守
經史良田加墾耘
韓氏八桐聯茁秀
竇郎五桂藹芳芬
讀書信是成家本
景行曾云我亦云
Câu đối lớn 2 bên cạnh bia:

傳家至寶詩書卷
沐國深恩雨露膏

Phiên âm chữ Nho:

Miễn tử tôn cần học thi
Học khả vinh danh khả lập thân
Tử tôn thức đắc thiểu tu cần
Cơ cừu tố nghiệp nghi đôn thủ
Kinh sử lương điền gia khẩn vân
Hàn thị bát đồng liên truất tú
Đậu lang ngũ quế ái phương phân
Độc thư tín thị thành gia bổn
Cảnh Hành tằng vân ngã diệc vân
Câu đối 2 cạnh:

Truyền gia chí bảo thi thư quyển
Mộc quốc thâm ân vũ lộ cao

Dịch thơ:

THƠ KHUYÊN CON CHÁU GẮNG HỌC HÀNH

Học để vinh danh, để lập thân

Tuổi nhỏ cháu con hãy siêng cần

Cơ cừu nghiệp lớn nên gắng giữ

Kinh sử ruộng tốt cần khẩn canh

Cây đồng Hàn thị tám nhánh tốt

Quế nhà họ Đậu năm cành thơm

Đọc sách, ấy thực rằng gia bản

Người xưa từng vậy ta cũng vậy.
Câu đối:

Gia truyền quý nhất duy sách vở;

Gội nước ơn sâu mưa móc nhiều.

Dịch nghĩa:

THƠ KHUYÊN CON CHÁU GẮNG HỌC HÀNH

Học có thể vinh danh, có thể lập thân

Con cháu nên nhớ, lúc nhỏ hãy siêng năng cần cù

Cơ cừu nghiệp lớn nên gắng giữ

Kinh sử là mảnh ruộng tốt cần khai khẩn

Họ Hàn ở Khai Phong, đến đời Hàn Ức trồng cây đồng trước cửa mà có tám người con giỏi giang1

Họ Đậu ở đất Yên Sơn dạy con có phương pháp, trồng nhiều quế mà sinh ra năm người con thành đạt 2

Đọc sách tín thực rằng gia bản

Người xưa nói vậy ta cũng vậy.3

Chú thích:

1.Hàn thị bát đồng韓氏八桐: Hay còn gọi là Hàn thị bát long韩氏八龍 / Là tám con rồng nhà họ Hàn. Tức là tám người con của Hàn Ức 韩亿ở Khai Phong, nổi tiếng học hành đỗ đạt.

2.Đậu lang ngũ quế竇郎五桂 : cũng gọi là Đậu thị ngũ long窦氏五龙/ Là 5 con rồng nhà họ Đậu. Tức là 5 người con của Đậu Vũ Quân竇禹鈞đất Yên Sơn. Cha có phép hay dạy dỗ, cả 5 con đều hiển đạt. 

3. Nguyên văn là Cảnh Hành tằng vân: Chữ Cảnh Hành chúng tôi không tra cứu được. Chỉ thấy có trong Kinh Thi có câu Cao sơn ngưỡng chỉ, Cảnh hành hành chỉ. Tỏ cái ý quang minh chính trực mà thôi, không rõ là tên hiệu của ai. Nhưng chúng tôi dịch ý là Người xưa. Để chờ tham khảo thêm. Một ý khác là chữ Hành đọc âm Hạnh nghĩa là Đức Hạnh Lớn, cũng có cái ý là những người đức độ cũng đã từng như thế. Nghĩa này nghe cũng thông. Chúng tôi chú thích cả để tham khảo.

Làm thác bản - phiên âm - dịch thơ - dịch nghĩa: Nguyễn Phạm Bằng
Post 17/7/2016

2. Bài thơ khuyên con cháu hành thiện/Miễn tử tôn hành thiện thi/勉子孫行善詩 (ảnh copy trên IT: http://vr3d.vn/trienlam/dich-chuyen-den-soi-van-bia)

Nguyên văn chữ Nho:

勉子孫行善詩

善家余慶訓昭經

吾子孫當努力行

勿造惡端耽縱肆

須培仁種保敷榮

于門車馬闐闐盛

徐戶公候滾滾生

為善信之天報福

存心何待問前程

Câu đối lớn 2 bên cạnh bia:

積德昭昭司馬訓
降祥炳炳尚書云

Phiên âm chữ Nho:

Miễn tử tôn hành thiện thi
Thiện gia dư khánh huấn chiêu kinh
Ngô tử tôn đương nỗ lực hành
Vật tạo ác đoan đam túng tứ
Tu bồi nhân chủng bảo phu vinh
Vu môn xa mã điền điền thịnh
Từ hộ công hậu cổn cổn sanh
Vi thiện tín chi thiên báo phúc
Tồn tâm hà đãi vấn tiền trình

Câu đối

Tích đức chiêu chiêu Tư mã huấn
Giáng tường bính bính Thượng thư vân

Dịch nghĩa:

Khuyên con cháu làm việc thiện

Nhà tích điều thiện có dư điềm lành ghi rõ ràng trong kinh sách,

Con cháu ta nay nên nỗ lực mà hành thiện

Chớ gây mầm ác đam mê phóng túng

Nên vun đắp giống nhân để bảo toàn được hiển vinh lâu dài

Như nhà họ Vu ngựa xe dìu dặt

Kìa phủ dòng Từ sinh ra công khanh

Làm điều thiện tin rằng trời báo phúc

Giữ lòng mình ngay đâu phải đợi gì trước mắt

 Dịch thơ:

Nhà thiện dư lành rõ trong kinh,

Khuyên con dạy cháu gắng làm nhanh

Chớ gây nghiệp ác say phóng túng

Nên gieo mầm thiện mãi hiển vinh

Họ Vu xe ngựa luôn dìu dặt

Cửa Từ vẫn đấy bậc công khanh

Hành thiện lòng tin trời báo phúc

Giữ lòng đâu phải đợi tiền trình

Tích đức rõ ràng như lời dạy trong sách nhà Tư Mã

Giáng điềm phúc tỏ tỏ đã ghi nơi kinh Thượng thư.

Nguyễn Đức Toàn phiên dịch

Post 4.4.2017