Đệ Tử Quy diễn âm 第子规演音

Diễn âm lại sách Đệ Tử quy 第子规 của Lý Dục Tú 李毓秀 đời Thanh. Bài này đã dịch từ đầu 2013, nhưng là bài dịch có giải thích. Nay chỉ giới thiệu lại phần diễn âm: Nhiều chỗ câu thơ còn chưa hiệp vận tách làm khổ khác. Cái ý nó khó diễn. Xin nhận hạn hẹp ngôn từ. Nhờ người quân tử sửa cho.

弟子规　圣人训　 首孝弟　次谨信 泛爱众　而亲仁　 有余力　则学文 入 则 孝 父母呼　应勿缓　 父母命　行勿懒 父母教　须敬听　 父母责　须顺承 冬则温　夏则凊　 晨则省　昏则定 出必告　反必面　 居有常　业无变 事虽小　勿擅为　 苟擅为　子道亏 物虽小　勿私藏　 苟私藏　亲心伤 亲所好　力为具　 亲所恶　谨为去 身有伤　贻亲忧　 德有伤　贻亲羞 亲爱我　孝何难　 亲憎我　孝方贤 亲有过　谏使更　 怡吾色　柔吾声 谏不入　悦复谏　 号泣随　挞无怨 亲有疾　药先尝　 昼夜侍　不离床 丧三年　常悲咽　 居处变　酒肉绝 丧尽礼　祭尽诚　 事死者　如事生 出 则 弟 兄道友　弟道恭　 兄弟睦　孝在中 财物轻　怨何生　 言语忍　忿自泯 或饮食　或坐走　 长者先　幼者后 长呼人　即代叫　 人不在　己即到 称尊长　勿呼名　 对尊长　勿见能 路遇长　疾趋揖　 长无言　退恭立 骑下马　乘下车　 过犹待　百步余 长者立　幼勿坐　 长者坐　命乃坐 尊长前　声要低　 低不闻　却非宜 进必趋　退必迟　 问起对　视勿移 事诸父　如事父　 事诸兄　如事兄 谨 朝起早　夜眠迟　 老易至　惜此时 晨必盥　兼漱口　 便溺回　辄净手 冠必正　纽必结　 袜与履　俱紧切 置冠服　有定位　 勿乱顿　致污秽 衣贵洁　不贵华　 上循分　下称家 对饮食　勿拣择　 食适可　勿过则 年方少　勿饮酒　 饮酒醉　最为丑 步从容　立端正　 揖深圆　拜恭敬 勿践阈　勿跛倚　 勿箕踞　勿摇髀 缓揭帘　勿有声　 宽转弯　勿触棱 执虚器　如执盈　 入虚室　如有人 事勿忙　忙多错　 勿畏难　勿轻略 斗闹场　绝勿近　 邪僻事　绝勿问 将入门　问孰存　 将上堂　声必扬 人问谁　对以名　 吾与我　不分明 用人物　须明求　 倘不问　即为偷 借人物　及时还　 后有急　借不难 信 凡出言　信为先　 诈与妄　奚可焉 话说多　不如少　 惟其是　勿佞巧 奸巧语　秽污词　 市井气　切戒之 见未真　勿轻言　 知未的　勿轻传 事非宜　勿轻诺　 苟轻诺　进退错 凡道字　重且舒　 勿急疾　勿模糊 彼说长　此说短　 不关己　莫闲管 见人善　即思齐　 纵去远　以渐跻 见人恶　即内省　 有则改　无加警 唯德学　唯才艺　 不如人　当自砺 若衣服　若饮食　 不如人　勿生戚 闻过怒　闻誉乐　 损友来　益友却 闻誉恐　闻过欣　 直谅士　渐相亲 无心非　名为错　 有心非　名为恶 过能改　归于无　 倘掩饰　增一辜 泛 爱 众 凡是人　皆须爱　 天同覆　地同载 行高者　名自高　 人所重　非貌高 才大者　望自大　 人所服　非言大 己有能　勿自私　 人所能　勿轻訾 勿谄富　勿骄贫　 勿厌故　勿喜新 人不闲　勿事搅　 人不安　勿话扰 人有短　切莫揭　 人有私　切莫说 道人善　即是善　 人知之　愈思勉 扬人恶　即是恶　 疾之甚　祸且作 善相劝　德皆建　 过不规　道两亏 凡取与　贵分晓　 与宜多　取宜少 将加人　先问己　 己不欲　即速已 恩欲报　怨欲忘　 报怨短　报恩长 待婢仆　身贵端　 虽贵端　慈而宽 势服人　心不然　 理服人　方无言 亲 仁 同是人　类不齐　 流俗众　仁者希 果仁者　人多畏　 言不讳　色不媚 能亲仁　无限好　 德日进　过日少 不亲仁　无限害　 小人进　百事坏 余 力 学 文 不力行　但学文　 长浮华　成何人 但力行　不学文　 任己见　昧理真 读书法　有三到　 心眼口　信皆要 方读此　勿慕彼　 此未终　彼勿起 宽为限　紧用功　 工夫到　滞塞通 心有疑　随札记　 就人问　求确义 房室清　墙壁净　 几案洁　笔砚正 墨磨偏　心不端　 字不敬　心先病 列典籍　有定处　 读看毕　还原处 虽有急　卷束齐　 有缺坏　就补之 非圣书　屏勿视　 蔽聪明　坏心志 勿自暴　勿自弃　 圣与贤　可驯致

Kìa xem phép đạo làm con Y lời Thánh dạy còn truyền từ lâu Làm con hiếu đễ là đầu Cẩn thận, giữ tín là sau nối vào Yêu mọi người, nguyện ước ao Đấng nhân thân thiết cho sao được gần Bấy nhiêu trọn, sức dư phần Học thêm tri thức cho văn được thuần Trong nhà phải hiếu song thân Mẹ cha gọi chớ lần khân thưa lời Mệnh lệnh như có bảo sai Làm ngay đừng có chây lười hư đi Cha mẹ dạy, phép lễ nghi Phải nghe kính cẩn nhớ ghi đủ đầy Dù cho trách mắng  la rầy Trong lòng vẫn cứ vâng ngay thuận tòng Tích xưa chăn ấm trời đông Hè thì mát chiếu cho song thân nằm Sáng ra trông mặt hỏi thăm Tối đến thưa chuyện để chăm giấc nồng Đi đâu trình báo cho thông Khi về phải để cho trông thấy về Sinh hoạt có nếp có nề Công việc gìn giữ chớ tùy ý thay Sự nhỏ đừng tự đổi ngay Tùy tiện tự đổi hư hay  khó lường Hiếu song thân có một đường Tổn mình mà hại đạo thường làm con Vật kia dù nhỏ cỏn con Chớ đem giấu diếm để bòn làm riêng Nếu tự cất chiếm làm riêng Phạm đường pháp lý đau thương lòng người Song thân có thích điều gì Gắng sức làm trọn chỉ vì người vui Điều chi cha mẹ không vui Cẩn thận mà tránh, chớ lơi mắc vào Thân ta đừng để tổn hao Mẹ cha lo lắng hư lao tinh thần Đức ta kém, tủi song thân Phải chăm dưỡng đức để phần vẻ vang Mẹ cha yêu, hiếu dễ dàng Dù cho có ghét đạo thường phận con Mẹ cha sai, lỗi vẫn còn Phải tùy can gián để còn sửa sai Khi can sắc mặt vui tươi Tiếng lời thanh thoát để người dễ nghe Can rồi mà vẫn chưa nghe Lại vui vẻ lại dần dè khuyên thêm Phải theo phải khóc cho mềm Dù cho đánh mắng một niềm oán không Song thân ốm yếu nằm trong Tự mình săn sóc thuốc trông thang chừng Ngày đêm mắt để, đèn trưng Phải gần giường ngủ chứ đừng rời xa Ba năm tang chế ở nhà Lòng thường buồn bã xót xa nhớ người Sự sinh hoạt cũng đổi thôi Những nơi rượu thịt vui chơi chớ màng Khi tế lễ phải đàng hoàng Sao cho thành kính rõ ràng thì hơn Dù cho người đã khuất non Mà như hình bóng vẫn còn hôm nay Thương em anh phải thảo ngay Để em cung thuận ngày ngày noi gương Anh em hòa thuận mọi đường Yên lòng cha mẹ lẽ thường hiếu trong Của cải nhiều cũng như không Thì đường tình nghĩa oán lòng khó sinh Nhẫn được lời nói trong mình Lặng cơn tức giận nhẹ thênh tâm tình Ăn uống, đi đứng dáng hình Phải dè lớn trước phận mình nhỏ sau Người trên gọi, giúp truyền rao Nếu không ai đến thì mau lại trình Gọi người trên, chớ nêu danh Trước mặt tôn trưởng tài mình chớ khoe Đi đường gặp gỡ một khi Nhanh tay thi lễ kẻo e hỗn hào Bề trên chẳng có lời nào Thì lui bước xuống để chào người qua Khi cưỡi ngựa, lúc rong xe Thấy người là xuống tỏ vì kính trên Qua rồi vẫn ngóng để nhìn Đủ qua trăm bước giữ gìn mới hay Già đứng trẻ đứng cho ngay Già ngồi cho phép trẻ đây mới ngồi Bề trên tôn kính trước rồi Nói năng vừa phải đúng người đủ nghe Nhỏ nhẹ quá chẳng nghe chi Cũng không hợp lễ thích nghi chút nào Tiến lên nhanh để hỏi chào Cáo lui thì lại lời trao từ từ Hỏi thì đáp chớ đừng “ừ” Mắt trông ngay thẳng, lừ lừ nghiêng không  Hàng cha anh phải kính trông Như cha anh ruột chứ không khác gì Sáng dậy sớm, tối chơi lì Tuổi già mau đến mất thì thanh xuân Con em phải tính xa gần Tiếc thời niên thiếu thanh xuân học hành Sáng ra rửa ráy cho nhanh Lại còn súc miệng vệ sinh gọn gàng Tay chân sạch sẽ phải càng Kẻo mang bệnh tật lỡ làng khổ thân Mũ đội phải chính, phải ngay Có cúc thì buộc có giây thì cài Tất đi cùng với giày hài Phải đi vừa vặn không ngoài cỡ chân Gọn gẽ chỗ đặt áo quần Để cho đúng chỗ đúng phần đừng sai Để bừa để bãi đi rồi Dễ dơ dễ bẩn dễ rơi hôi rình Áo quần trọng sạch trọng thanh Đâu cần hoa mỹ linh tinh rườm rà Mặc sao hợp tiết hợp nhà Cho vừa hoàn cảnh cho ra phận  mình Ăn uống quan trọng đừng khinh Đừng có lựa chọn kén tanh kén mùi Ăn sao vừa đủ thì thôi Đừng ăn quá mức để rồi mệt thêm Tuổi ít phải giữ phải hèm Đừng mê ăn uống đừng thèm say sưa Say sưa hại tính chẳng vừa Say chẳng biết xấu nói đua nói càn Dáng đi thong thả nhặt khoan Dung nghi ngay thẳng chính đoan con người Vái chào cung kính hẳn hoi Ai ai trông thấy cũng coi gương lành  Qua cửa dẫm nghạch ấy đừng Dáng đi uốn éo nghiêng mình cũng không Khi ngồi không duỗi không cong Không rê chân đất không rung hai đùi Mành treo căng rút tới lui Phải làm từ tốn nhẹ thôi kẻo ầm Chỗ cong cần rẽ phải ngăm Khoan thai mình chuyển kẻo đâm góc trồi Bưng đồ không cũng phải coi Như bưng đầy chặt kẻo rơi lỡ làng Vào nhà vắng cũng sẽ sàng Như có người ở kẻo màng thị phi Hành sự chớ vội việc chi Vội vàng lắm chuyện có khi sai nhầm Càng khó ta lại càng chăm Không được khinh suất lại lầm càng thêm Chỗ đánh đấu, chớ có chen Những chuyện tà vạy chẳng quen gạn lời Khi vào cửa phải hỏi ai Lên nhà đánh tiếng để người biết ta Nếu ai hỏi, đáp tên ra Đừng xưng „tôi- tớ“ người ta lại nhầm Đồ người khác phải hỏi thăm Mượn nói cho rõ không tham ám cầu Nếu không gạn rõ đuôi đầu Thì như ăn trộm tiếng âu đến mình Mượn xong khi trả cũng rành Đúng kỳ đúng hạn cho minh cho tường Về sau gặp sự nhỡ nhàng Người cho mượn lại dễ dàng khó chi Làm người phải trọng xuất ngôn Xuất ngôn chữ tín luôn luôn làm đầu Điêu sai dối trá còn lâu Làm người thất tín lấy đâu làm người Nói ít còn hơn nhiều lời Nói điều đúng phải đừng chơi khéo sàm Lời bậy bạ, tiếng gian thâm Đầu đường xó chợ chớ ham nói bừa Chưa hay thì nói rằng chưa Chưa biết thì cũng chớ bừa truyền rao Việc chẳng hợp đừng nhận vào Đừng có cẩu thả làm ào cho qua Lỡ rồi tiến thoái sa đà Đều mắc lỗi cả thì ra thế nào Nói năng thận trọng thanh tao Đừng có hấp tấp lao nhao hồ đồ Người nói tê, kẻ nói mô Việc mình không phải chớ dò dẫm thêm Thấy người thiện, nghĩ mà thèm Phải suy cho kịp cho nên bằng người Dù cho vẫn kém dài dài Dần dà từng bước một hai cho đều Thấy người xấu, ác rõ bêu Trong lòng suy nghĩ để nêu gương mình Nếu có sửa ngay thật tình Nếu không thì cũng giữ mình không vương Đức học tài nghệ tầm thường Phải lo rèn luyện để đương bằng người Còn như ăn mặc bề ngoài Cho dù kém ít chẳng phai đạo hằng Kém ai như thế cũng bằng Chẳng hề lo lắng lăng quăng nhọc nhằn Ai nghe lỗi, tức lòng sân Nghe khen thì lại vui rân lên cười Thế là bạn tốt mất rồi Để cho bạn xấu lại chơi  quanh mình Nghe khen e sự chẳng bằng Nghe chê thì lại vui mừng quá đi  Là người cao sĩ uy nghi Dần dà ta phải yêu vì học theo Vô tình phạm lỗi ngặt nghèo Ấy là lầm lỡ phải đeo danh mình Có lòng biết, vẫn cố tình Thì là ác nghiệp do mình tự gây Có lỗi biết đổi mới hay Còn như che đậy tội tày càng thêm Yêu thương yêu hết mọi niềm Vì cùng đội đức ân chiêm của trời Cùng trên quả đất xoay dời Phải yêu cho khắp mọi người thế gian Đức cao danh cũng khỏi bàn Người đâu chỉ trọng nhất  ban tướng hình Tài đức lớn, lớn cả danh Đâu phải lớn tiếng, oai hình người ghê Năng lực mình phải phát huy Chứ đừng tự ích tự ti chút nào Người ta hay giỏi làm sao Cũng đừng nhẹ miệng tiếng vào lời ra Cũng đừng nịnh bợ xa hoa Cũng đừng khinh bỉ kiêu xa với nghèo Cũ hay mà tốt thì theo Đừng ham vui mới chắc nhiều tốt chưa Người đang bận quấy nhiễu chừa Người đang lo lắng không vừa đừng trêu Ai ai cũng có lỗi nhiều Đừng hay nói quá bới điều lỗi ra Ai ai cũng có riêng tư Đừng đem chuyện kín mà đưa mối bàn Khen người tốt, thì tốt hơn Ai hay thì cũng gắng nên tốt nhiều Lỗi người khác, nói ra bêu Khiến người lo lắng lại điều họa sinh Khuyên nhau khuyên những tốt lành Cùng nhau gây lập đức danh ở đời Lầm lỗi chẳng bảo cho người Cả hai cũng phạm đạo thời tổn hao Cho đi nhận lại bao nhiêu Quý điểu phân biệt nhận trao rõ ràng Cho đi nhiều nghĩa lại sang Nhận về khiêm tốn đức càng quý hơn Nhờ ai thì nhớ hỏi han Lòng mình như có được an hãy nhờ Bản thân còn chẳng chịu ưa Thì thôi đừng để dây dưa đến người Báo ân báo oán rạch ròi Ân thời phải báo oán thời phải quên Báo oán thì ít là hơn Báo ân thì phải cho nên lâu dài Người nô bộc tiếp đãi ai Thân mình nghiêm chính làm bài làm gương Dù cho nghiêm chính một đường Hiền từ khoan hậu giữ giàng đừng quên Phục nhân bằng thế đừng nên Dầu người tạm phục mà quên ghi lòng Dùng lí để phục người xong Thì người chịu lí mà không càu nhàu Cùng là đồng loại với nhau Người này người khác dễ đâu giống đều Phàm phu tục tử là nhiều Nhân từ ít lắm khó chiều học theo Nhân hậu thực, người kính yêu Vì lời lẽ dịu sắc yêu không tà Đấng nhân mà ở gần ta Là điều cực tốt đo xa vô cùng Đức hạnh ngày một hanh thông Lỗi lầm ngày một tiêu vong dần dần Còn không chịu học người nhân Thì hại vô kể vô ngần khôn đo Tiểu nhân ngày một dầm dò Dẫu làm trăm việc đều thu bại tàn Bấy nhiêu đạo lý không làm Chỉ mê mải với văn suông mỹ miều Thành ra lãng đãng phiêu diêu Thành người sao được mà theo thánh hiền Còn như nhắm mắt làm liền Văn chương đạo lý chẳng phiền đọc thêm Làm tự ý, tự mình xem Thì mờ lệch hết ý hiền đời xưa Đọc sách phải ba điều ưa Tâm ưa, mắt thích miệng vừa nhẩm theo Lại hay đạo nghĩa tín điều Là ba cốt lõi phải theo chớ rời Đọc sách đọc phải đến nơi Đừng ham chỗ nọ lại vời chỗ kia Sách này đọc chửa kịp qua Đã buông sách khác gợi ra mối nhiều Khoan thai đúng mức đúng điều Công phu đều đặn thì điều tắc thông Điều chi nghi ngại chưa xong Thì ghi chép kỹ để phòng hỏi han Cầu tìm nghĩa lý rõ ràng Hỏi người rồi lại luận bàn cho ra Phòng ốc yên tĩnh thanh quang Bốn bên tường vách sẽ sàng sạch không Bàn ghế bày biện bên trong Bút nghiên đoan chính để trông gọn gàng Mực mài lệch cả dọc ngang Lòng chưa ngay thẳng rõ ràng trong nghiên Chữ viết chưa thẳng chưa liền Để thành thói bệnh rối ren xấu mình Sách vở bày đặt lối hình Có chỗ quy định để mình dễ coi Đọc xong đặt để có nơi Để nguyên vị trí để ngơi khi cần Dù vội dù bận mấy phần Nhưng mà gấp sách muôn phần thẳng ngay Chỗ nào rách tu bổ ngay Để mà gìn giữ sau này đọc thêm Sách chi lỗi đạo thánh hiền Thì đều bỏ chớ đọc thêm ý tà Thông minh bị lấp đường ra Tâm chí tổn hại sao mà nên thân Cũng đừng nản chí than thân Cũng đừng tự kỷ buông chân thụt lùi Thánh xưa cũng thể là người Học hành rèn luyện đến nơi thôi mà