Văn sách thi Đình của Lương Thế Vinh (trích)

Trường Đại học Quốc gia Hà Nội Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Viện nghiên cứu Hán Nôm G Chuyên đề : Hán văn đời Lê Văn sách thi Đình của Lương Thế Vinh                                Học viên Nguyễn Đức Toàn Lớp Cao học Hán Nôm khoá 2003-2005 Hà Nội. 2003

Dịch đoạn văn trong bài văn sách thi Đình của Lương Thế Vinh:

         

... Đến như chấn chỉnh việc quan lại cũng không thể không đôn đốc, các tệ hại hủ bại không thể không dẹp trừ, diệt nó đi, mà hiệu quả thực của việc trị bình được rõ ràng cũng là do ở phương thức chỉnh đốn được quan lại. Mà cái việc chỉnh đốn quan lại là cái gốc để diệt trừ tệ hại hủ bại, rạng tỏ hiệu quả thực của việc trị bình vậy. Nếu có thể khảo sát công tích, thăng thưởng, truất giáng rõ ràng cả u minh, việc đôn đốc sửa trị quan lại là ở chỗ ấy. Sửa trị qua lại đã đôn đốc thi hành thì chính sự không mờ lẫn, mà các tệ hại hủ hoá không gì không trừ bỏ được. Tệ hại hủ hoá đã trừ bỏ được thì nhân dân được gội nhuần ơn huệ, mà hiệu quả thực của việc trị nước cũng được rạng tỏ. Kinh Thư nói: “Kính cẩn lấy những kẻ đang giữ chức quan, lúc loạn mà có được chính sách hay làm yên ổn mãi cho muôn dân thì muôn nước cùng theo về không bao giờ chán bỏ ngươi”, ấy là nói cái ý ấy chăng?. Cái phương pháp của việc trị nước vốn là ở như thế, nhưng cái gốc của nó là ở chỗ bệ hạ cùng triều thần đồng tâm nhất thể để đến được như thế mà thôi. Âm dương giao hoà mà thông đạt đến cho muôn vật. Trên dưới giao hoà thì cái chí cùng đồng làm một. Đấy là nói về cái việc đồng tâm đồng lòng vậy. Kinh Thư nói: “Đứng đầu sáng suốt thay, chân tay giúp dập hay tốt thay, thì mọi việc đều đâu đấy tốt đẹp thay”, đấy là nói việc vua tôi cùng đồng một thể vậy.

Thần cúi nguyện mong rằng, trên thì ngay trong thân bệ hạ, dưới thì ở các bậc bề tôi tại triều đình, trên dưới giao hoà thì tâm sẽ đồng, như đầu, tay chân cùng đồng một thể trong Kinh Thư vậy. Bậc làm vua hiểu cái việc gian khó của bậc làm vua, kẻ bề tôi hiểu cái việc gian khó của kẻ làm bề tôi thì việc chính sự ắt được tốt đẹp, mà lê dân cùng theo đức. Thế thì còn sợ gì không có cách để mà ngay thẳng lòng người, rạng tỏ đạo Thánh nhân, diệt trừ dị đoan đây?. Lại còn sợ gì không có cái đạo để đôn đốc việc trị quan lại, trừ bỏ tục hủ bại, làm hiển rõ hiệu quả thực của trị bình?. Cái kiến thức nghe thấy được của thần là như thế, nên không biết đến lời nói của mình là vu khoát, cũng không biết đó là những lời cuồng vọng. Nhưng lời nói của kẻ cuồng phu, bậc Thánh nhân cũng chọn lựa, xem xét. Cúi mong bệ hạ chọn lấy những điều có thể chọn thì may cho thần lắm, thần kính cẩn đối.

Ngự bút phê rằng: Quyển này rõ ràng, không hổ là một bài đối sách, đọc lời văn mà thấy lòng khoan khoái.

Vâng đọc quyển là: thần Như Đổ; thần Phúc; thần Tuấn; thần Tứ; thần Kí; thần Thốc.

Vâng phê: Quyển này viết quả có học thức, đáng trúng bậc cao.

Vài điều nhận xét:

Qua bài văn sách đình đối của Lương Thế Vinh, chúng ta nhận thấy được khí thế, học phong của sĩ phu trí thức lúc bấy giờ. Thể hiện được quan điểm, tư tưởng chính thống của đạo Nho về cách nhìn nhận các mặt vấn dề của xã hội và đưa ra những phương hướng giải quyết cụ thể theo tư tưởng quan điểm của Nho giáo, lấy đức để trị quốc. Đặc biệt là sùng thượng độc tôn Nho giáo, bài trừ Phật, Lão. Đề ra lý tưởng về một xã hội bình trị, vua tôi trên dưới đồng lòng, nhất thể. Vua ra vua, tôi ra tôi cái gốc là ở ngay chính nhân tâm.

Văn sách đã đề ra những điểm trị quốc quan trọn thuần tuý Nho giáo:

- Sửa trị việc quan lại (cải cách, chỉnh đốn bộ máy hành chính).

- Trừ bỏ các tệ hại, hủ hoá (Sửa sang phong tục, xoá bỏ thói tham lam cùng các điều trái với phong hoá, hại dân phong).

- Xem xét khảo sát công tích để thưởng phạt cho phân minh.

- Bài trừ dị đoan tà thuyết  của Phật, Lão.

Nhưng tổng kết lại vẫn là ở người đứng đầu, là vua và bề tôi cùng hợp sức chung lòng. Phải biết chính nhân tâm, từ nhân tâm ngay chính, ý này cũng khởi nguồn từ kinh điển Nho giáo, nói về tu tề trị bình trong sách Đại học. Thành ý-Chính tâm-Tu thân-Tề gia-Trị quốc-Bình thiên hạ. Làm được các điều ấy thì nhân dân được nhờ mà theo về đức tốt.

Đề cao vai trò của người làm quan cai trị dân phải thanh liêm, chính đáng. Nhấn mạnh uy tín đức độ của người làm vua (Hậu khắc gian quyết hậu; Thần khắc gian quyết thần : Vua biết khắc phục cái khó của việc làm vua; Bề tôi biết khắc phục cái khó của kẻ bề tôi). Ca ngợi một xã hội quân minh thần lương, trên dưới hoà mục để đi đến một thiên hạ bình trị như thời Nghiêu-Thuấn (Nguyên thủ minh tai; Cổ quăng lương tai lương tai; Thứ sự khang tai: Đứng đầu sáng suốt thay; Chân tay giúp đỡ theo tốt đẹp thay; Mọi việc sắp xếp tốt đẹp thay).

Một đặc điểm quan trọng nữa của bài Văn sách thi Đình này là sự sử dụng nhuần nhuyễn điêu luyện kinh điển trong lối hành văn. Tác giả đã dựa vào các câu kinh trong các kinh như: Kinh Dịch, Kinh Thư, ... vận dụng một cách hài hoà ý tưởng của câu văn trong kinh điển để diễn đạt nội dung đối sách mà không khuôn khổ sáo rỗng. Đây cũng là đặc trưng tiêu biểu cho loại văn sách thi Đình, cử nghiệp.

Tóm lại bài văn thể hiện được phong khí đang lên của thời kỳ xây dựng đất nước mà Nho giáo đang dần ổn định từng bước, nắm lấy vị trí cao trong xã hội. Kết hợp với Phật, Lão (đang tạm thời lui xuống) phát huy những điểm tích cực trong củng cố, xây dựng văn hoá nước nhà, mà đặc trưng thể hiện rất rõ ràng qua lời văn của những kẻ sĩ được đào tạo theo tư tưởng Nho giáo, với phong khí kiến công lập nghiệp, theo đường cử tử để giúp đời, giúp vua xây dựng một xã hội lý tưởng kiểu Nho giáo.