Cái vui của người Quân tử

Bùi nhi tiên xuất A-Mễ-Lợi-Ca tặng

孟子曰：「君子有三樂，而王天下不與存焉。父母俱存，兄弟無故，一樂 也﹔仰不愧於天，俯不怍於人，二樂也﹔得天下英才而教育之三樂也。君子有三樂，而王天下不與存焉。」(盡心章句上)[1]

Mạnh tử nói: Người Quân tử có 3 điều vui, mà bậc vương trong thiên hạ không dự được cùng. Bố mẹ còn khỏe mạnh, anh em không lìa xa vì tai nạn. Đấy là 1 cái vui; Ngẩng lên không thẹn với trời, cúi xuống không thẹn với người. Đấy là cái vui thứ 2; Được người tài giỏi trong thiên hạ mà dạy dỗ - học tập. Đấy là cái vui thứ 3. Người Quân tử có 3 cái vui ấy mà bậc vương trong thiên hạ không dự cùng được.

勉學者馮克寬 學由人做豈天慳， 須把遺編仔細看。 亂世讀書今亦少， 前賢教子古來難。 見多心似如泉達， 欲寡身饒到處安。 人欲靜時天理見， 何須屑屑祿之干。

Miễn học giả/ Phùng Khắc Khoan[2] Dịch nghĩa: Sự  học  do  người  trời  đâu  tiếc, Nên giở  sách xem cho kỹ càng. Đời loạn người đọc sách thì ít, Thánh hiền dạy con cũng khó. Thấy nhiều, biết nhiều thì tâm thông đạt như suối chảy, Ham muốn ít than thư thái ở đâu cũng yên. Người muốn tĩnh thì  ý trời sẽ hiện, Cần chi bo bo kiếm lợi lộc

Dịch thơ bằng Lục - bát

Học do người, trời tiếc đâu/

Vậy nên giở sách từng câu xem nhuần.

Đời trọc đọc sách ai cần/

Thánh hiền thửa trước khó phần dạy con.

Biết nhiều trí sáng suối tuôn/

Ít tham thân nhẹ khỏi buồn lo âu.

Tĩnh xem thiên ý nhiệm mầu /

Khỏi cần danh lợi đè đầu khổ thân.

---

[1] Sách Mạnh tử. Tận Tâm thượng

[2] Phùng Khắc Khoan 馮克寬1528-1613), tự: Hoằng Phu, hiệu: Nghị Trai,Mai Nham Tử, tục gọi là Trạng Bùng (mặc dù chỉ đỗ Nhị giáp tiến sĩ, tức Hoàng giáp); là quan thời Lê Trung Hưng. Ông sinh năm 1528 tại làng Bùng, xã Phùng Xá, huyện Thạch Thất, tinhHa Tây (nay thuộc thành phố Hà Nội). Tương truyền, ông là em cùng mẹ khác cha với Trạng nguyên Nguyễn Bỉnh Khiêm. Thuở nhỏ, ông được cha rèn cặp, sau theo học Trạng nguyên Nguyễn Bỉnh Khiêm. Tuy nổi tiếng là người có văn tài, kiêm thông cả thuật số, nhưng ông không đi thi và không chịu ra làm quan với triều Mạc. Đầu đời vua Lê Trung Tông (ở ngôi: 1548-1556), ông theo Lê Bá Lỵ tham gia công cuộc phù Lê diệt Mạc. Năm Đinh Tỵ (1557), Phùng Khắc Khoan đỗ đầu khoa thi Hương ở Yên Định (Thanh Hóa) lúc 29 tuổi. Thái sư Trịnh Kiểm biết ông là người có mưu lược, có học thức uyên bác cho giữ chức Ký lục ở ngự dinh, trông coi quân dân bốn vệ, và cho tham dự việc cơ mật. Năm Canh Thìn (1580) đời Lê Thế Tông, bắt đầu mở thi Hội ở Vạn Lại (Thanh Hóa), ông xin dự thi và đỗ Hoàng giáp, được thăng làm Đô cấp sự. Ông mất năm Quý Sửu (1613), thọ 85 tuổi, được truy tặng chức Thái phó.