【第一】：黎明即起，洒扫庭除，要内外整洁；既昏便息，关锁门户，必亲自检点。
〖注释〗：庭除：庭院。这里有庭堂内外之意。
〖译文〗：每天早晨黎明就要起床，先用水来洒湿庭堂内外的地面然后扫地，使庭堂内外整洁；到了黄昏便要休息并亲自查看一下要关锁的门户。
【第二】：一粥一饭，当思来处不易；半丝半缕，恒念物力维艰。
〖译文〗：对于一顿粥或一顿饭，我们应当想着来之不易；对于衣服的半根丝或半条线，我们也要常念着这些物资的产生是很艰难的。
【第三】：宜未雨而绸缪，勿临渴而掘井。
〖注释〗：未雨而绸缪（chóu móu）：天还未下雨，应先修补好屋舍门窗，喻凡事要预先作好准备。
〖译文〗：凡事先要准备，像没到下雨的时候，要先把房子修补完善，不要「临时抱佛脚」，像到了口渴的时候，才来掘井。
【第四】：自奉必须俭约，宴客切勿流连。
〖译文〗：自己生活上必须节约，聚会在一起吃饭切勿留连忘返。
【第五】：器具质而洁，瓦缶胜金玉；饮食约而精，园蔬愈珍馐。
〖注释〗：瓦缶（fǒu）：瓦制的器具。 珍馐（xiū）：珍奇精美的食品。
〖译文〗：餐具质朴而干净，虽是用泥土做的瓦器，也比金玉制的好；食品节约而精美，虽是园里种的蔬菜，也胜于山珍海味。
【第六】：勿营华屋，勿谋良田。
〖译文〗：不要营造华丽的房屋，不要图买良好的田园。
【第七】：三姑六婆，实淫盗之媒；婢美妾娇，非闺房之福。
〖译文〗：社会上不正派的女人，都是荒淫和盗窃的媒介；美丽的婢女和娇艳的姬妾，不是家庭的幸福。
【第八】：童仆勿用俊美，妻妾切忌艳装。
〖译文〗：家僮、奴仆，不可雇用英俊美貌的，妻、妾切不可有艳丽的妆饰。
【第九】：祖宗虽远，祭祀不可不诚；子孙虽愚，经书不可不读。
〖译文〗：祖宗虽然离我们年代久远了，祭祀却要虔诚；子孙虽然愚笨，五经、四书，却要诵读。
【一○】：居身务期俭朴，教子要有义方。
〖注释〗：义方：做人的正道。
〖译文〗：自己生活节俭，以做人的正道来教育子孙。
【一一】：勿贪意外之财，勿饮过量之酒。
〖译文〗：不要贪不属于你的财，不要喝过量的酒。
【一二】：与肩挑贸易，毋占便宜；见贫苦亲邻，须加温恤。
〖译文〗：和做小生意的挑贩们交易，不要占他们的便宜，看到穷苦的亲戚或邻居，要关心他们，并且要对他们有金钱或其它的援助。
【一三】：刻薄成家,理无久享；伦常乖舛,立见消亡。
〖注释〗： 乖舛（chuǎn）：违背。
〖译文〗：对人刻薄而发家的，决没有长久享受的道理。行事违背伦常的人，很快就会消灭。
【一四】：兄弟叔侄，需分多润寡；长幼内外，宜法肃辞严。
〖译文〗：兄弟叔侄之间要互相帮助,富有的要资助贫穷的；一个家庭要有严正的规矩,长辈对晚辈言辞应庄重。
【一五】：听妇言，乖骨肉，岂是丈夫？重资财，薄父母，不成人子。
〖译文〗：听信妇人挑拨，而伤了骨肉之情，那里配做一个大丈夫呢？看重钱财，而薄待父母，不是作儿子的道理。
【一六】：嫁女择佳婿，毋索重聘；娶媳求淑女，勿计厚奁。
〖注释〗： 厚奁（lián）：丰厚的嫁妆。
〖译文〗：嫁女儿，要为她选择贤良的夫婿，不要索取贵重的聘礼；娶媳妇，须求贤淑的女子，不要贪图丰厚的嫁妆。
【一七】：见富贵而生谄容者最可耻，遇贫穷而作骄态者贱莫甚。
〖译文〗：看到富贵的人，便做出巴结讨好的样子，是最可耻的，遇着贫穷的人，便作出骄傲的态度，是卑鄙不过的。
【一八】：居家戒争讼，讼则终凶；处世戒多言，言多必失。
〖译文〗：居家过日子，禁止争斗诉讼，一旦争斗诉讼，无论胜败，结果都不吉祥。处世不可多说话，言多必失。
〖评说〗： 争斗诉讼，总要伤财耗时，甚至破家荡产，即使赢了，也得不偿失。有了矛盾应尽量采取调解或和解的方法。
【一九】：勿恃势力而凌逼孤寡，毋贪口腹而恣杀生禽。
〖译文〗：不可用势力来欺凌压迫孤儿寡妇，不要贪口腹之欲而任意地宰杀牛羊鸡鸭等动物。
【二○】：乖僻自是，悔误必多；颓惰自甘，家道难成。
〖译文〗：性格古怪，自以为是的人，必会因常常做错事而懊悔;颓废懒惰，沉溺不悟，是难成家立业的。
【二一】：狎昵恶少，久必受其累；屈志老成，急则可相依。
〖注释〗： 狎昵（xiá nì）：过分亲近。
〖译文〗：亲近不良的少年，日子久了，必然会受牵累；恭敬自谦，虚心地与那些阅历多而善于处事的人交往，遇到急难的时候，就可以受到他的指导或帮助。
【二二】：轻听发言，安知非人之谮诉?当忍耐三思；因事相争，焉知非我之不是？需平心暗想。
〖注释〗： 谮（zèn）诉：诬蔑人的坏话。
〖译文〗：他人来说长道短，不可轻信，要再三思考。因为怎知道他不是来说人坏话呢?因事相争，要冷静反省自己，因为怎知道不是我的过错？
【二三】：施惠无念，受恩莫忘。
〖译文〗：对人施了恩惠，不要记在心里，受了他人的恩惠，一定要常记在心。
〖评说〗：常记他人之恩，以感恩之心看待周围的人及所处的环境，则人间即是天堂。以忘恩负义之心看待周围的人事，则人间即是地狱。
【二四】：凡事当留馀地，得意不宜再往。
〖译文〗：无论做什么事，当留有余地；得意以后，就要知足，不应该再进一步。
【二五】：人有喜庆，不可生妒忌心；人有祸患，不可生欣幸心。
〖译文〗：他人有了喜庆的事情，不可有妒忌之心；他人有了祸患，不可有幸灾乐祸之心。
【二六】：善欲人见，不是真善；恶恐人知，便是大恶。
〖译文〗：做了好事，而想他人看见，就不是真正的善人。做了坏事，而怕他人知道，就是真的恶人。
【二七】：见色而起淫心，报在妻女；匿怨而用暗箭，祸延子孙。
〖注释〗： 匿（nì）怨：对人怀恨在心，而面上不表现出来。
〖译文〗：看到美貌的女性而起邪心的，将来报应，会在自己的妻子儿女身上；怀怨在心而暗中伤害人的，将会替自己的子孙留下祸根。
【二八】：家门和顺，虽饔飧不继，亦有馀欢；国课早完，即囊橐无馀，自得至乐。
〖注释〗： 饔（yōng）飧（sūn）：饔，早饭。飧，晚饭。国课：国家的赋税。 囊（náng）橐（tuó）：口袋。
〖译文〗：家里和气平安，虽缺衣少食，也觉得快乐；尽快缴完赋税，即使口袋所剩无余也自得其乐。
【二九】：读书志在圣贤，非徒科第；为官心存君国，岂计身家？
〖译文〗：读圣贤书，目的在学圣贤的行为，不只为了科举及第；做一个官吏，要有忠君爱国的思想，怎么可以考虑自己和家人的享受？
【三○】：安分守命，顺时听天。
〖译文〗：我们守住本分，努力工作生活，上天自有安排。
【三一】：为人若此，庶乎近焉。
〖译文〗：如果能够这样做人，那就差不多和圣贤做人的道理相合了。
Lời diễn âm của Nam thạch:
Chu-tử
Trị-gia Cách-ngôn
Cụ
Chu-tử nhà Tống là bậc đại-Nho thứ nhất nước Tàu, bài Trị-gia cách-ngôn này tức
là ngài nhặt những câu Cách-ngôn của Thánh-hiền trước, nhời nhẽ rất tầm-thường
mà nghĩa-lý rất mật-thiết, không khác gì một quyển giáo-khoa-thư về gia-đình giáo-dục,
nhân dịch ra quốc-văn để đàn bà con trẻ cũng biết. Những bậc cao minh quân-tử
chớ nên cười rằng học-vấn trẻ con.
Nam
Thạch
Chu-công là bậc đại nho,
Đặt ra bài huấn trị gia dạy rằng:
Mờ sớm dậy xét từng mọi việc,
Nhà trong ngoài rẩy quét mọi nơi.
Đêm khuya rồi sẽ nghỉ ngơi,
Chính mình điểm xét tay cài khóa then.
Hạt cơm cháo giữ gìn kính trọng,
Nghĩ đến người làm ruộng khổ công.
Sợi tơ mảnh giẻ được dung,
Thường suy vật lực khó lòng mới nên.
Khi mưa giớ dự tiên khu xử,
Cửa nhà chăm gìn giữ hôm mai.
Chớ chờ chết khát đến nơi,
Mới lo đào giếng thôi thôi kịp gì.
Mình tự phụng giữ bề tằn tiện,
Thế khách đừng ngày tháng lưu liên.
Đồ dung sạch sẽ vững bền,
Tuy rằng sành ngói mà hơn ngọc vàng.
Thức ăn uống tinh tường trong trẻo,
Rau dưa hơn cỗ nấu chân cam.
Cửa nhà hoa mĩ chớ làm,
Thấy nơi ruộng tốt đừng tham mưu cầu.
Cô đồng với những loài thầy cốt,
Thực là tuồng quyến giỗ dâm phong.
Vợ hầu mặt phấn má hồng,
Thực không phải phúc khuê phòng nên e.
Nuôi đồng-bộc chớ nên tốt đẹp,
Cấm đừng cho thê thiếp điểm trang.
Tổ-tôn dòng dõi gia-đường,
Dẫu xa tế tự lễ đương tận thành.
Con cháu dẫu bẩm sinh ngu trọc,
Sách Thánh hiền phải đọc cho thông.
Sửa mình mộc mạc làm lòng,
Dạy con phải giữ trong vòng nghĩa-phương.
Của phi nghĩa chớ tham mà muốn,
Rượu dẫu vui chớ uống say sưa.
Cùng người gồng gánh bán mua,
Chớ nên ích kỉ để cho hại người.
Thân-lân thấy có nơi nghèo khó,
Mình có thừa bớt đỡ cho nhau.
Kẻ nào khắc bạc cơ cầu,
Cho rằng giàu có dễ đâu cửu-trường.
Kìa những kẻ luân-thường lộn bậy,
Trông thấy ngay lụn bại cửa nhà.
Anh em chú bác ruột rà,
Bớt nhiều bù ít khắp ra mọi người.
Ở nhà có trong ngoài trên dưới,
Phép phải nghiêm mà nói phải hòa.
Gỉ tai nghe miệng đàn bà,
Sơ tình cốt nhục há là tài giai.
Trọng của cải, nhẹ coi cha mẹ,
Còn nghĩ gì cái nhẽ làm con.
Gả con nên chọn rể hiền,
Cưới sêu tùy tiện chớ phiền sách nhau;
Kén nàng dâu chỉ cầu thục nữ,
Đừng ham chi lắm của hồi trang.
Những người thấy kẻ giàu sang,
Gia tình nịnh hót nghĩ càng hổ thay.
Lại tưởng đến thói này thêm sỉ,
Gặp kẻ hèn ra mặt rẻ khinh.
Ở nhà răn sự kiện tranh,
Đà sinh kiện hẳn tan tành về sau.
Ở đời chớ lèo lèo hay nói,
Hết khôn thời giồn giại chẳng sai.
Chớ nên cậy thế cậy tài,
Nạt người vợ hóa con côi khốn cùng.
Chớ tham lấy no lòng ngon miệng,
Giết hại nhiều những giống súc sinh.
Ương gàn giữ lấy phải mình,
Hẳn nhiều lầm lỗi bất bình về sau.
Cam lười biếng chịu mầu hèn hạ,
Thời cửa nhà vất vả bao nên.
Mảng chơi cùng ác thiếu-niên,
Lâu ngày ắt có lụy khiên đến mình.
Chịu luồn kẻ lão thành đức độ,
Khi cấp nàn có chỗ nương nhờ.
Nhẹ nghe nhời nói gièm pha,
Vội đem lòng giận ấy là mắc hơi.
Việc tranh cạnh chắc gì ta phải,
Hãy bình tâm nghĩ lại cho công.
Làm ơn coi thoảng như không,
Chịu ơn nên tạc vào lòng chớ quên.
Phàm xử sự nên thừa địa-bộ,
Đắc ý rồi chớ có quen mui.
Thấy ai có sự mừng vui,
Chớ nên sâu suốt đôi hồi ghét ghen.
Thấy ai gặp cơn đen tai vạ,
Chớ nỡ lòng mừng rỡ mỉa mai.
Làm điều thiện muốn khoe người,
Hiếu danh nào phải tính trời suất-chân.
Điều ác sợ ngoại nhân biết được,
Ấy mới là âm-ác tay già.
Thấy sắc đẹp nổi lòng tà,
Báo ngay thê nữ trong nhà gian dâm.
Đem thù oán âm ngầm hãm hại,
Con cháu còn lụn bại về sau.
Gia môn hòa thuận một mầu,
Dẫu rằng bữa cháo bữa rau vui thừa.
Thuế nhà nước sớm lo đủ trước,
Dẫu túi không cũng được vui yên.
Học hành bắt chước thánh hiền,
Làm quant rung với bề trên nước nhà.
Cứ biết giữ phận ta cho đủ,
Còn ruỉ may thì phó tại giời.
Trăm năm trong cõi làm người,
Giữ gìn như thế đời đời mới xong.
Nam-thạch Trịnh Xuân Nham.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét